Evrim Devrim Midir?  

Son zamanlarda finans piyasalarında yaşanan gelişmeleri "devrim" olarak nitelendiren bir yaklaşım öne çıkıyor. Bireysel yatırımcıların Reddit'te örgütlenmesi veya DeFi projeleri ile merkeziyetsiz finansın giderek daha hızlı büyümesi gibi olaylar ilk akla gelenler. Oysa her iki gelişme de bir devrimden ziyade evrim. Deniz kabuklarından kredi kartına evrilen para gibi finansal sistem de evrim geçirerek gelişiyor. Para her form değiştirdiğinde olanları bir devrim olarak adlandırmadığımıza göre şu anda olanların da hayatın akışı içinde gerçekleştiğini kabul etmek gerek. Bireylerin önüne portakal suyu trade edebilecek platformlar geldiğinde veya akıllı kontratlar olgunlaştığında işlerin bir üst aşamaya taşınması kaçınılmaz oluyor. 

Ancak ben finans piyasalarında yaşanan bu evrimden bahsetmek yerine bir başka "merkeziyetsizleşmeden" bahsetmek istiyorum. Önce sn. Ceyda Karan'nın makalesinde geçen Putin'in tarafından Davos'ta yapılan konuşmadan bir kuple paylaşmak isterim : "Açıktır ki, merkezi ve tek kutuplu bir dünya düzeni inşa girişimleriyle bağlantılı dönem sona erdi. Dürüst olmak gerekirse, bu dönem başlamadı bile. Bu yönde sadece bir girişimde bulunuldu, ama bu da artık tarih oldu. Bu tekelin özü, medeniyetimizin kültürel ve tarihi çeşitliliğine ters düştü. Putin aslında hepimizin içinde yaşadığı bir yanılsamaya dikkat çekiyor. Standart yapı zaten merkezi değil...

Çok önemli bir tespit ve birazdan geri döneceğim ama önce 20 Kasım 2019'da yatırımcılarla paylaştığım "Mercator Haritası ve Tedarik Zinciri" başlıklı analizi burada tekrar paylaşmak istiyorum : " Harita deyince Mercator projektöründen bahsetmeden olmaz. Lise sonuna kadar her okulun bir duvarında mutlaka asılı bulunan dünya haritası Mercator’a dayalı bir çizimdir. Dolayısı ile aslında duvarda asılı duran ve gözünüzde canlandırdığınız dünya ile gerçek dünya arasında da muazzam bir fark var. Gerçekte hangi ülkenin ne büyüklükte olduğunu görmek isterseniz thetrusize.com sitesini kullanabilirsiniz. Mercator neden böyle farklı bir dünya çiziyor sorusunun cevabını arayanlar 2 cevapla karşılaşacak . Bunlardan biri komplo teorilerine, diğeri de matematik gerçeklerine dayanan cevap. Kişisel tercihinize kalmış.

Gelelim asıl konuya, bir süredir global enflasyonun yükseleceğinden ve bono getirilerinden bahsediyorum (ki bonolara yönelik beklentim 2019 yılı boyunca hatalı çıktı).  2020 beklentilerimi daha sonra daha detaylı paylaşmaya çalışacağım ancak ABD Senatosu’nun son Çin kararının ardından birkaç harita ve bir olasılıktan bahsetmek istedim. Bu iki site https://atlas.developmentseed.org/ ve http://worldmap.harvard.edu/maps/connectography sınırlar değil altyapı ile birbirine bağlı bir dünya fikrinin görüntüsünü veriyor. X ülkenin Y ülkesi ile olan sınırından ziyade Z şehrinin A şehri ile bağlantısını sağlayan havalimanı, tren yolu, limanı, internet hattı üretim açısından daha kritik bir unsur. Mesela kendisi etrafında dönen efsaneler kadar hızlı ilerlemeyen Çin'in OBOR (İpek yolu) projesi buna güzel bir örnek.

 

Tabloda birkaç belli başlı malın dünya üzerindeki tedarik zincirini görüyorsunuz. Globalleşme ile beraber bu zincir yukarıda saydığım dinamikleri (ve elbette iş gücü maliyeti, vergi kolaylıkları vs) en verimli hali ile kullanabilecek şekilde dizayn edilmiş durumda. Çin ve ABD arasındaki soğuk savaş bu tedarik zincirinin kırılması ile globalizasyonu zamanın akışı içinde bir norm değil 2000 sonrası bir anomali haline sokacak. En verimli üretimi yapacak bölgeler değil ideolojik olarak daha uygun bölgeler üretim için uygun yerler haline gelecek. Bu da malların daha farklı, yani yüksek, fiyatlamalara söz konusu olması anlamına geliyor. Henüz işin başındayız, ABD ve Çin kesinlikle anlaşamaz demek de mümkün değil ama bir siyah kuğu veya sürpriz senaryo arıyorsak yanı başımızda bir tanesi duruyor olabilir." 

Tekrar Putin'in tespitine dönersek : "Açıktır ki, merkezi ve tek kutuplu bir dünya düzeni inşa girişimleriyle bağlantılı dönem sona erdi."  . Kısacası aslında 1945 sonrası ABD merkezli dünya aslında tarihin akışına uygun bir dünya değildi. Şimdi sadece finans piyasalarında değil dünyanın genelinde de bir "merkeziyetsizlik" söz konusu olmaya başladı. Bu bir "devrim" falan değil, asla dönüş. 

Why The West Rules-For Now https://en.wikipedia.org/wiki/Why_the_West_Rules%e2%80%94For_Now kitabında Moris büyük coğrafi keşiflerin yapıldığı  dönemde dünyanın en güçlü ve uzak sefere çıkabilecek donanmasının Çine ait olmasına rağmen Amerika kıtasının Avrupalılar tarafından keşfedildiğine dikkat çeker. Çin imparatoru donanmanın önceliklerine tek başına karar verirken merkeziyetsiz yani pek çok krallık halinde olan Avrupa'da Kolomb'un talebine hayır diyen pek çok krala karşı onay veren bir kraliçe çıkabilirmiştir.

 ABD merkezli dünyada 2 ana sütun var. Biri ABD doları. Bitcoin tarafından olmasa da merkez bankası dijital paralarının takas başta olmak üzere çözeceği pek çok sorun nedeni ile dolara orta vadeli bir saldırı başlamış durumda. İkincisi ise aşağıdaki tabloda gördüğünüz noktalar :

                      Kaynak:Stratfor

Yani ABD donanması, CFR https://www.cfr.org/backgrounder/sea-power-us-navy-and-foreign-policy linkinde donanmanın görevlerini sayarken "Maritime security. It protects seaborne commerce—some 90 percent of global trade travels by ship—and generally maintains order at sea. Operations include counterpiracy, drug interdiction, environmental protection, and other law enforcement." açık deniz ticaretinin de korunmasından bahsediyor. Öyle ki ABD donanması Başkan Wilson'dan gelen bir alışkanlıkla kendisini açık denizlerin düzenlenmesinden sorumu görüyor https://policy.defense.gov/OUSDP-Offices/FON/ .

                               Donanma Üsleri, Kaynak CFR 

Artık AB, Çin ve Rusya kendi ticaret bloklarında doları istemiyor kendi etki bloklarını oluşturuyor ve okyanuslarda tek bir donanma değil de ikinci dünya savaşından önce olduğu gibi  (İngiliz, Amerikan, Japon ve yetişmeye çalışan Almanya, https://history.state.gov/milestones/1921-1936/london-naval-conf ) bir kaç ülke bayrağı gezmeye hazırlanıyorsa sadece merkeziyetsiz finansa doğru ilerlemiyoruz ayni zamanda  merkeziyetsiz dünyaya da geri dönüyoruz demektir. Böyle bir ortamda global ekonomi nasıl dizayn edilecek ve kuzey yıldızı gibi sabit kalabilecek hangi finansal enstrümanlar söz konusu olacaktır?